Uzm.Dr.Aslı TUFAN
İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi İç Hastalıkları ABD Geriatri BD
Yaşlanma ile çok sayıda kronik hastalığın görülme sıklığı artmaktadır. Bu kronik hastalıkların başında demans yer almaktadır. Demans edinsel olarak bilişsel (kognitif) yeteneklerde, günlük yaşam aktivitelerini bozacak düzeyde bozulmalar olmasıdır.
Demansa en sık sebep olan hastalık Alzheimer Hastalığı’dır. Alzheimer Hastalığı evreleri erken, orta ve ağır evre olarak sınıflandırılabilir.
Hafif evre demansı işte ve ev dışında bağımsızlığın bozulmaya başladığı,
orta evre demansı bunlar tümüyle bağımlılaşırken ev yaşamı ve kendine bakımda sorunların başladığı,
ağır evre demansı ise sürekli bakım gereken, tümüyle bağımlı bir durum olarak tarif edebilir.
Demanslı yaşlıların bakımı önemli bir sosyal problemdir. Bu sebeple uygun bir çevre düzeni yaratılmalı ve evde gerekli güvenlik önlemleri alınmalıdır.
İdeal Çevresel Düzenleme
- Eski çevre koşullarına benzer ve aşinalık hissi uyandırması önemlidir.
- Yaşlıların alışkın olduğu şekilde yaşamaları sağlanmalıdır.
- Uygun olmayan bir çevre demans hastalarının yaşam kalitesini kısıtlar ve hastalığın semptomlarında kötüleşmeye yol açabilir.
Kişisel Oda Düzeni
- Öncelikle kişinin kendi özel odasının düzenlenmesi önemlidir.
- Yaşlının özel eşyaları ve mobilyaları kullanılmalıdır.
- Oda duvarlarına yaşlının görebileceği büyüklükte eski fotoğrafları asılmalıdır.
- Göreceği yerde saat ve takvim olması sağlanmalıdır.
- Duvar boyasında sıcak rahatlatıcı renkler seçilmelidir.
- Yaşlının alışkın olduğu nevresim ve perdeler seçilmelidir.
- Tuvalet ihtiyacını karşılayabilen bir demanslının banyosu ulaşımı kolay, odasında oturduğu yerden görülebilecek şekilde dizayn edinmelidir.
Koridorların Düzenlenmesi
- Koridorlar karmaşık olmamalıdır.
- Koridorlar iyi aydınlatılmalıdır.
- Zemin ile duvar kontrast renklerden oluşmalıdır.
- Kapılara oda isimleri yazılabilir.
Mutfak Düzeni
- Yemek alanlarında televizyon bulunmamalıdır.
- Kafa karıştıran motif ve desenli duvar kâğıtları ve boyalardan kaçınılmalıdır.
- Masa sınırlarının belirlenmesi için kenarları vurgulanmalıdır.
- Masa-tezgâh–sandalye gerektiğinde tekerlekli sandalye yüksekliğine uygun ayarlanmalıdır.
- Dolap–ocak kilitleri bulundurulmalıdır.
- Sıvı deterjanlar konusunda önlem alınmalıdır.
- Kaşık-çatal aparatları muhafaza altında olmalıdır.
DÜŞMELER
Toplumda yaşayan yaşlıların yüzde 30-40’ı her yıl düşer. Düşen yaşlıların yüzde 20-30’unda ciddi problemler olur. Düşmeden sonra yaşam kalitesi belirgin olarak bozulabilir.
Düşme Durumunda Yapılabilecekler
- Yaşlılara düşmeleri engellemek için önerilerde bulunulmalı
- Egzersiz (özellikle dengeye yönelik)
- Güvenli davranışlar
- Çevresel faktörlerin azaltılması
- İlaçların gözden geçirilmesi
Çevresel-kişisel faktörlerin düzeltilmesi
ANTRE
- Yürürken çarpıp düşmeye yol açabilecek objeler olmamalıdır.
- Kaymayan zemin ve halı tercih edilmelidir.
- Merdivenler eşit, uygun genişlik ve yükseklikte olmalıdır.
- Merdivenlerin her iki tarafında sağlam tırabzan bulunmalıdır.
- Merdivenler ve giriş iyi aydınlatılmalıdır.
- Merdivenlerin başlangıç ve bitiminde, kat aralarında ışınımlı lamba anahtarı olmalıdır.
- Kapı girişindeki eşik çok yüksek olmamalıdır.
OTURMA ODASI
- Elektrik kabloları yürünen alanlarda halı altında olmamalıdır.
- Sandalye ve kanepeler sağlam ve güvenli olmalı,
- eğilme ya da sallanma yapmamalıdır,
- çok yüksek ya da çok derin olmamalı,
- kolaylıkla kalkılabilmeli,
- oturma ya da ayağa kalkmada yardımcı kollukları olmalıdır.
- Işınımlı lamba anahtarları girişin hemen yanında olmalıdır.
- Yürüyüş için geçiş alanları yeterli olmalı, mobilyalar duvarlara doğru yerleştirilmelidir.
MUTFAK
- Mutfakta direkt olarak dışarıya açılan ya da kullanılmayan boşluklara uzatılan boru şeklinde baca/havalandırma sistemi bulunmalıdır.
- Tezgah yüzeyi çok yüksek olmamalı, kişi üzerindekileri kolayca alabilecek durumda olmalıdır.
- Lamba anahtarları kapının yakınında ve yeterli yükseklikte olmalıdır.
- Hem sıcak hem soğuk su akışını sağlayan yuvarlak olmayan tek kontrollü musluklar kullanılmalıdır.
- Yere dökülen sıvılar hemen kurulanmalıdır.
- Yaşlı mutfakta çalışırken uzun ya da sarkıntılı olup tutuşmaya neden olabilecek kıyafetler giymemelidir.
- Yeterli aydınlatma olmalıdır.
- Doğal gaz kullanılıyorsa alev ya da arıza anında otomatik gaz kesim sistemi olmalıdır.
- Ocak, ısıtıcı vb. araçların düğmelerinin açık kapalı durumları kolayca fark edebilecek biçimde işaretletmiş olmalıdır,
- yanıklara engel olacak şekilde fırının ön tarafında olmalıdır,
- yakınında kolayca tutuşabilecek maddeler ve cisimler olmamalıdır.
BANYO
- Banyo düzeni yaşlıların kaymalarını, çarpmalarını önleyecek biçimde olmalıdır.
- Küvet, duş ve gereken yerlerde tutunmayı sağlayacak tutamaklar konulmalıdır.
- Yerler ıslak bırakılmamalı, kaymayan terlikler kullanılmalıdır.
- Elektrikli aletler kullanılmadığı zaman fişleri prizden çıkarılmalı, kabloları ortalıkta olmamalıdır, ıslak alanlardan uzak tutulmalıdır.
- Kolay ayarlanabilir musluk kullanılmalıdır.
- Kullanılan fayanslar kaymayan ve paspas tutucu özellikte olmalıdır.
- Banyo kapısı dışa açılır olmalıdır.
- Havalandırma sistemi ve sıcak kaynağı (kazan/soba) güvenliği olmalıdır.
- Tuvalet, duş, banyo küveti yakınında duvarda yatay eksende iyi sabitlenmiş tutunma kolu olmalıdır.
YATAK ODASI
- Mümkünse yatak başı lamba tercih edilmelidir.
- Yatak odasından banyo/tuvalete giden koridorda gece lambası kullanılmalıdır.
- Yatak etrafında bol miktarda yürüyüş yolu bırakılmalıdır.
- Telefon, bardak, ilaçlar gibi önemli maddeleri koyabilecek küçük sabit masa/komidin olmalıdır.
- Giyinirken oturulabilecek, kollukları olan, sağlam bir sandalye bulundurulmalıdır.
- Duvardan-duvara, düzgün serilmiş halı tercih edilmelidir.
- Telefon prizi bulunmalıdır.
- Sık kullanılan eşya ve giysiler kolay erişilebilecek yerlerde bulunmalı, tabure/sandalye üzerine çıkmadan ulaşılabilmelidir.
- Isıtıcı, elektrikli battaniye vb. açıkken uyunmamalıdır.
DOLAPLAR
• Sık kullanılan eşyaları, omuz-diz seviyesinde olacak şekilde yerleştirilmelidir.
• Ecza dolabındaki ilaçları kolay ulaşılabilir şekilde yerleştirilmelidir.
• Tezgâh altı dolapların raylı olması tercih edilmelidir.
• Tezgâh üstü dolapların erişilebilir olmasına özen gösterilmeli ve fazla güç harcamadan açılabilen kapaklar kullanılmalıdır.
• Üst raflara ulaşımda denge destekleyici dayanma tutanakları olan merdiven tabureleri kullanılmalıdır.